متکدیان در قشم و تأثیر آن بر سیمای شهر

فضای شهری قشم و درگهان بر اساس تجارت طرح‌ریزی شده و المان‌های مدرن از ظاهر بازارها گرفته تا فضاسازی‌های شهری را با یک گردش کوتاه در این شهرها به سادگی می‌توان دید. در این شهرها اصلی‌ترین مراکز بازارها هستند که حتی سواحل زیبا و آرام خلیج فارس را هم تحت‌الشعاع قرار داده‌اند و صنعت توریسم هم از وجود این بازارها بی‌نصیب نمانده و می‌توان شاخه گردش‌گری بر پایه خرید جزیره قشم را پیشرو در کشور و منطقه بدانیم که علت اصلی شکل‌گیری آن هم استقرار ساز و کار تجارت آزاد در این منطقه است. با درک این حساسیت‌هاست که در فضای شهری قشم مدتی‌ست شاهد ساخت المان‌های مدرن فضاسازی هستیم و متولیان امر با نصب نمادها و دکوراسیون کمک شایانی به زیباسازی و رونق توریسم می‌کنند و همین شهرت قشم نزد افکار عمومی کشورمان و کشورهای همجوار باعث شده تا متاسفانه برخی با رفتارهای ضد اجتماعی و ناهنجار با مقاصدی غیر از گردش‌گری و تجارت به جزیره زیبای قشم رفت و آمد کنند. البته معضلات شهری خاص این منطقه نیست و تمام شهرهای کوچک و بزرگ جهان شاهد برخی از این معضلات هستند اما از آنجایی که جزیره قشم همواره از لحاظ امنیت٬ پاکیزگی و طبیعت مطرح بوده لازم است برخی ناهنجاری‌ها را با مدیریت صحیح رفع کرد. در این ایام که در آستانه ورود به فصل بهار و زمان اوج سفرها به قشم هستیم مسئولین شهری باید برای زیباسازی و سرویس‌دهی شایسته‌تر به میهمانان نوروزی و البته شهروندان قشمی درباره پدیده پراکندگی متکدیان در مناطق مختلف شهر به خصوص جلوی بازارها و پارک‌ها چاره‌اندیشی کنند. از نظر جامعه‌شناسان تکدی‌گری انحرافی است اجتماعی و کمتر به انحراف رفتاری آن توجه شده و این مساله را بیشتر به بستر مهیای آن مربوط می‌دانند و ظهور و رواج تکدی‌گری را به نوعی زاییده شهرهای ثروتمند می‌دانند که افرادی که توان مالی ندارند به قصد کسب درآمد بدون زحمت به آن روی می‌آورند اما در قشم این نظریه با اشکالی جدی روبه‌روست چرا که با نگاهی به پدیده تکدی‌گری در این منطقه به نشانه‌هایی برمی‌خوریم که نشان می‌دهند متکدیان در قشم رنج سفر طولانی و پرهزینه را بر خود هموار می‌کنند و از کشورهای هم‌جوار به قشم سفر می‌کنند. لازم به ذکر است این نوشتار که حاصل مشاهدات و جمع‌آوری نکات سه‌ماهه آذر و دی و بهمن سال جاری توسط عوامل دست‌اندرکار هفته‌نامه ندای جزیره است جهت اطلاع‌رسانی تنظیم شده و سعی شده این پدیده ناخوشایند تا حدی مورد واکاوی قرار گیرد.
متکدیان در معابر عمومی تمام شهرهای کشور دیده می‌شوند اما نکته‌ای که پدیده تکدی‌گری در قشم را با سایر نقاط متفاوت می‌کند آنست که اکثر قریب به اتفاق متکدیان در قشم از اتباع کشورهای همجوار شرقی هستند و تنها تعداد کمی از هموطنان در بین آن‌ها به چشم می‌خورند. دیده شدن این متکدیان در زمان‌های مشخصی از سال٬ نوع گویش آن‌ها که دال بر گروه بودن آن‌هاست٬ محل اسکان این افراد که عمدتاً خانه‌های اجاره‌ای شبانه قدیمی در محله‌های قدیمی شهر قشم و درگهان است٬ آمد و شد این افراد در ساعاتی ویژه در طول شبانه‌روز٬ تغییر محل دسته‌جمعی و استفاده از شیوه‌ها و شگردهای مشابه تکدی‌گری همه گواه آنست که این افراد به شکلی سازمان‌دهی شده وارد جزیره می‌شوند و افرادی آن‌ها را پشتیبانی می‌کنند. این افراد به غیر از تکدی‌گری به زباله‌گردی و جمع‌آوری زباله‌های قابل بازیافت از میان سطل‌های زباله و پسماند غذاها و انبار کردن این زباله‌ها هم می‌پردازند که علاوه بر مشکلات در سیمای شهری و ایجاد ناامنی، خطرات بهداشتی بالقوه‌ای هم به همراه دارند. این متکدیان که عامل اصلی زباله‌گردی هستند با انجام این پدیده زشت و ضد بهداشتی از نگاه گردشگران٬ گرسنگانی به نظر می‌آیند که در جامعه به حال خود رها شده‌اند و علاوه بر تخریب سیمای شهر، بهداشت و سلامت جامعه را هم به خطر می‌اندازند و با نگاهی به وضعیت سطل‌های زباله اطراف رستوران‌ها و پارک‌ها تصاویر تاسف‌باری رویت می‌شود که به هیچ‌وجه در شأن شهروندان جزیره قشم نیست. آری زباله‌گردها٬ کودکان خیابانی دست‌فروش و… از عواقب حضور این متکدیان هستند و مدتی است که این متکدیان علاوه بر فعالیت‌های ذکر شده با مراجعه به درب منازل و مغازه‌ها با در دست داشتن نامه‌ای خود را از گردانندگان مراکز خیریه در روستاها معرفی می‌کنند که در صحبتی که با تنی چند از مسئولین این مراکز داشتیم ضمن اظهار تاسف از این موضوع٬ چاره‌اندیشی هرچه سریع‌تر در این باره را خواستار بودند. همچنین عده‌ای از این متکدیان با استفاده از پوشش زنان بومی جزیره مدعی می‌شوند که به دلیل مشکلات خانوادگی و فقر از روستاها به قشم آمده‌اند که البته برای اهالی جزیره که به گویش اینجا واقف هستند کذب بودن این ادعا کاملاً آشکار است اما آیا برای گردشگرانی که تنها چند روز به این منطقه سفر می‌کنند هم این موضوع قابل تشخیص است؟ که در این‌باره نظر چند تن از گردش‌گران را جویا شدیم که به شکل خلاصه به آن اشاره می‌کنیم. خانم ابراهیمی دانشجوی رشته جامعه‌شناسی از تهران گفت: قبل از سفر به قشم این منطقه را به عنوان یک موزه مردم‌شناسی و یکی از مکان‌های بکر فرهنگی تصور می‌کردم اما متاسفانه شاهد ناهنجاری‌های زیادی در سطح شهر بودم. خانم رحمانی کارمند بازنشسته از شیراز نیز با برداشت این‌که انبوه جمعیت دست‌فروشان و متکدیان از اهالی جزیره قشم هستند در این‌باره اظهار تاسف کرد و بسیاری از گردش‌گران دیگر نیز به دلیل ناآشنایی با محیط و گویش مردم جزیره٬ متکدیان را از اهالی جزیره می‌دانستند که شایسته است نظرسنجی در این رابطه از گردش‌گران به عمل بیاید تا به شکل دقیق‌تری این پدیده و معضلات مربوط به آن نمایان شود.
در قانون جزایی جمهوری اسلامی ایران تکدی‌گری تا جایی که مخل امنیت عمومی نشود جرم محسوب نمی‌شود و قاعدتاً متولیان امر شهرستان هم برخوردی با این پدیده نمی‌کند اما اگر به ریشه‌یابی شکل‌گیری تکدی‌گری بپردازیم با پایش رفتار این افراد می‌توان فضای فعالیت را از آن‌ها گرفت. بازارها همواره به دلیل تردد گسترده گردش‌گران و همچنین به علت محوطه‌های جلوی بازارها که محل فعالیت دست‌فروشان کالا و فروشندگان تورهای گردش‌گری هستند و از ساعات آغازین شب تا پاسی از آن فضایی پرهیاهو ایجاد می‌کنند بسیار مورد توجه متکدیان هستند تا از این سد معبر و شلوغی که موجب سختی تردد می‌شوند استفاده کنند. لذا از آنجایی‌که فعالیت صاحبان خانه‌های اجاره‌ای شبانه و فروشندگان کالاهای غیرعرف٬ متکدیان٬ کودکان خیابانی٬ دست‌فروش‌ها و… جلوی بازارها و پارک‌ها و حتی مقابل هتل‌ها و رستوران‌ها بسیار ناخوشایند است و ایجاد ناامنی روانی می‌کنند لازم است با نظارت و کنترل مدیریت بازارها بر محوطه‌های جلوی بازارها و ممانعت از فعالیت خانه‌های اجاره‌ای شبانه که به نوعی مخفی‌گاه و محل اسکان این متکدیان هستند با برخورد دقیق، ضمن شناسایی متکدیان برای جمع‌آوری آن‌ها اقدام شود و به جای حضور تعداد زیاد بازاریاب در جلوی بازارها از بیلبوردها و استندهای شهری مانند بسیاری از شهرهای توریستی مدرن استفاده شود تا از سد معبر و شلوغی که امکان سوء استفاده به متکدیان را می‌دهد ممانعت به عمل بیاید و حال که ما شهروندان قشمی با این معضلات کاملاً آشنا هستیم باید با کمک‌های انسان‌دوستانه به مراکز خیریه و پایش محیط اطراف خود از مسئولین شهری بخواهیم تا با رفع عوامل سد معبر جلوی بازارها و جمع‌آوری متکدیان از سطح شهر در راه رونق بازارها و بهبود وضعیت توریسم کوشا باشند و مدیران بازارها با پذیرفتن مسئولیت محدوده‌های خارج از بازارها و با بهره بردن از بیلبوردها و استندها و تبلیغات تکنولوژیک به جای پخش تراکت به پاکیزگی و زیباسازی هرچه بیشتر شهر کمک کنند تا از ایجاد زمینه شکل‌گیری بزه نیز تا حد امکان جلوگیری شود.