بافت هویتمند شهری قشم و بازنگری در شکل مداخلات

بافت هویتمند شهری قشم نیازمند تقویت و بازنگری در شکل مداخلات شهری از سوی متولیان است .

به مانند بسیاری از شهرهای کشورمان نواحی مرکزی قشم هم به دلیل کم توجهی مدیریت شهری ، با افت منزلت مکانی و اجتماعی مواجه شده است.

در بسیاری از این بافتها به دلیل فقدان زیرساخت های شهری ، با خروج مالکان و ساکنان قدیمی خود به مکانی برای سکونت اتباع خارجه ، مهاجران و اجاره نشینان کم درآمد مبدل شده  و یا حتی با تغییر کاربری به انبارهای مراکز خرید تبدیل شده اند.

دسترسی های نامناسب ، نفوذناپذیری ، فرسودگی کالبدی، ناهنجاری های اجتماعی ، فرسودگی و ناکارآمدی زیرساخت ها و افت شدید اقتصادی از جمله مسایل مبتلابه این مناطق اند.

از سوی دیگر این بافتها در معرض از دست دادن میراثهای باارزشی هستند که عمدتاً در این مناطق استقرار یافته اند. همچنین گسترش افقی شهرموجب از بین رفتن نقش این مراکز به عنوان قلب تپنده و هسته اصلی شهر شده است.

بی توجهی به این مسئله از یک طرف موجب از بین رفتن هویت تاریخی – فرهنگی مرکز شهر شده و از طرف دیگر، جابجایی های جمعیتی بروز پدیده فقر شهری را سبب گشته که خود نابسامانی های اجتماعی ،کالبدی ،کارکردی، اقتصادی را دراین محلات تشدید نموده است.

برای باز آفرینی محلات قدیمی میتوان از ایجاد حس مکان و حس تعلق و خاطرات جمعی استفاده کرد تا ضمن ترغیب ساکنین قدیمی به ادامه سکونت در محله ، باعث بالا بردن روحیه مشارکت پذیری ساکنین در آبادانی محله شد.

به عنوان مثال در برخی کشورهای اروپایی با درک اهمیت موضوع هویت محله ای ، برای ایجاد و استمرار حس تعلق ، مبادرت به ایجاد آرامگاه های های محله ای میکنند تا بواسطه تعلق خاطری که بین ساکنین و درگذشتگانشان وجود دارد مانع از مهاجرت ساکنین قدیمی به حومه های شهر شوند .

وقتی محله ای به دلیل ظرفیت های که داشته است ، دارای هویت وفرهنگ غنی اجتماعی باشد، پس میتوان این ظرفیت را زنده کرده و رونق و توسعه را به بافت تاریخی و با ارزش آن باز گرداند.

محله های قدیمی قشم دارای غنای تاریخی و بناهای با ارزشی همچون مسجد ، خانه های قدیمی و… می باشد که می تواند حتی جاذب گردشگر بوده و بر اقتصاد محله تاثیر گذار باشد.

عدم رسیدگی به بافت قدیم در دراز مدت و بخصوص مداخله های برنامه ریزی نشده در دهه اخیر در این بافت ها ، باعث شکل گیری مشکلات و معضلاتی در آنها شده است.

علی رغم اینکه این محدوده ، هسته اولیه شهر بوده و در مرکز شهر و محدوده مرغوب شهری واقع شده است ، این بافت ، امروزه ناکارآمد شده است و کارایی خود را نسبت به نیازهای امروزی از دست داده و دچار مشکلاتی چون کمبود خدمات رفاهی ، نفوذ ناپذیری و پایین بودن کیفیت زندگی شده است.

بافت قدیم قشم دارای هویت و ارزش های تاریخی است ولی روند مداخلات شهری در دهه اخیر به گونه ای ست که بیم آن می رود که هویت خود را ( بیش از پیش ) از دست بدهد .

به نظر می رسد انتخاب یک رویکرد مناسب توسعه ای ، با توجه و تاکید بر ارزش های فرهنگی و بومی می تواند به رفع مشکلات کمک نماید ، به عبارتی در صورتی که اصول بازآفرینی شهری با معیارهای فرهنگی و توجه به هویت محله ای در هم آمیزد، می تواند به بهبود شیوه های مداخله در این بافت کمک نموده و سرزندگی و حیات را به آن باز گرداند و تعاملات اجتماعی و سطح رفاه این محلات را نیز ارتقا بخشد.

طبعا آنچه این بخش شهر را از سایر بخش ها متمایز می کند تمرکز و تعدد عناصر واجد ارزش و فعالیتهای اجتماعی ارزشمندی است که می تواند دستمایه پرداختن به طرح های توسعه فرهنگی باشد ، به واسطه اینکه بافت قدیم قشم علاوه بر مجموعه ای واجد ارزش از بناها ، اغلب فعالیت های بومی و محلی را نیز در بر می گیرد ، این بستر مجالی را برای ارائه چنین طرح هایی فراهم می سازد.

* وجود ساکنین قدیمی ، بناهای با اصالت ، رسومات و فعالیت های فرهنگی هویتمند و سایر نمونه هایی که یادآور خاطرات جمعی ساکنین (قدیم و جدید) است ، هر کدام به تنهایی لزوم احتیاط و بازنگری در شکل مداخلات شهری در این بافت ها را ایجاب می کند *.

اسماعیل قنبری
کارشناس ارشد عمران / کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری