آئین های سوگواری جزیره قشم

آئین های عزاداری در قشم قدمتی طولانی دارد. آئین هایی که هنوز و با گذشت سالها و قرنها، همچنان زنده نگه داشته می شوند.

آنچه در این مقاله گردآوری شده تلاشی برای بازگونمودن عشقی است که مردمان این سرزمین به خاندان امامت و ولایت دارند.

مراسمات عزاداری اهل بیت (ع) در قشم خصوصا مصائب حضرت ابا عبدالله الحسین(ع) و شهادت امام علی(ع)  شامل برنامه های منبر خوانی ، روضه خوانی ،تعزیه خوانی ،چاووش خوانی ، راه اندازی کاروان ، حرکت دسته های عزاداری و سینه زنی ، سینه زنی به صورت دایره ای و علم گردانی است که در حسینیه های برادران و خواهران برگزار می گردد. اما آنچه در آئین های عزاداری قشم مهم است دورماندن از بدعتها و خرافاتی است که به دلیل حضور روحانیون در این مراسمات است.

منبر خوانی:

این مراسم در حسینیه های قدیم شهر قشم با ذکر صلوات آغاز می گردد و نوحه خوان شروع به خواندن مرثیه های حماسی و عاطفی می نمایند و ذاکران  در قالب یک یا دو گروه این مراسم در حسینیه های قدیم شهر قشم با ذکر صلوات آغاز می گردد و مداحان شروع به خواندن مرثیه های حماسی و عاطفی می نمایند و ذاکران  در قالب یک یا دو گروه  با سینه زنی  وخواندن ابیاتی از نوحه مداح را همراهی می کنند .ریتم نوحه خوانی  هر چه به پایان آن نزدیک می شود سریع تر می شود بنا براین اشعار و آهنگ هایی که در مراحل نوحه خوانی مورد استفاده قرار می گیرد مشخص بوده و آهنگ آن مشخص است.   در ادامه سخنران مراسم که از علما و روحانیون می باشد پس از نشستن بر منبر در مورد مسائل دینی و بصیرتی و صحبت نموده و با روضه خوانی مصائب اهل بیت را یادآور می شود .یایان بخش برنامه خواندن دعا توسط روحانی و زیارت نامه است که توسط یکی از ذاکران قرائت می شود.

چاووش خوانی:

اشعاری مشخص است که توسط فردی خوش صدا با صدای رسا و حزین خوانده می شود .چاووش خوانی به منظور اعلام مراسم منبر خوانی و عزاداری پس از نماز مغرب و عشا در مسجد محل انجام می شود .از دیگر موارد چاووش خوانی هنگامی است  که شخصی قصد عزیمت به زیارت کربلا و یا مشهد را داشته باشد در خانه او هم چاووش خوانی می شود.

تعزیه خوانی:

تعزیه که از برنامه های کهن نمایشی ایران زمین است به یاد قیام امام حسین (ع) و یاران باوفای ایشان در دهه اول محرم انجام می شود و هر روز را مختص به یکی از اصحاب و حوادثی که در کربلا  اتفاق افتاد  اجرا می کنند. مراسم تعزیه در قبل از ماه محرم در مورد شهادت مسلم ابن عقیل و  امام حسن مجتبی (ع) و امام علی (ع) در شهادت ایشان برگزار می گردد.

راه اندازی کاروان:

روز عاشورا کاروانی متشکل از چند شتر و اسب و گهواره و… که در زبان محلی به شیر وکتل معروف است پس از اجرای قطعه ای از تعزیه امام حسین(ع) به همراه دسته عزاداری حرکت می کند تا یاد آور سفر کاروان اسرای اهل بیت (ع)  از کربلا به شام باشد.

 حرکت دسته های عزاداری:

هیئتهای مذهبی قدیمی قشم به صورت دسته های سینه زنی و با خواندن نوحه های حماسی در معابر متصل به امام زاده سید مظفر ، مسجد صاحب الزمان(عج)، گلزار شهدا، مسجد علی ابن ابیطالب(ع) و مصلی امام علی (ع) در شبها و روزهایی که طبق سنت قدیمی مشخص بوده است حرکت می نمایند که در ذیل به آن اشاره می شود.

محبان اهل بیت (ع) بنا به سنت دیرینه در روز هفتم محرم و نوزده رمضان با حضور  در حسینیه علی ابن ابیطالب (ع) قشم به سمت روستای حمیری در ده کیلومتری شهر قشم به صورت پیاده از مسیر دشت و کوهپایه ای حرکت کرده و در آن روستا به سینه زنی می پردازند و پس از اقامه نماز ظهر دوبار به صورت پیاده به شهر قشم مراجعت می کنند.

در شب تاسوعا وبیستم رمضان  دسته های سینه زنی از تمامی هیئتها با حرکت در معابربه سمت مسجد صاحب الزمان (ع) می روند و در آنجا به صورت عزاداری سنتی حلقه های سینه زنی را تشکیل می دهند و نزدیک یک ساعت به عزاداری می پردازند.

در روز تاسوعا و بیستم رمضان هیئتهای عزاداری به مسجد امام حسین(ع) رفته و در آنجا حلقه های سینه زنی را تشکیل می دهند و نماز روز تاسوعا را در آن مسجد اقامه می کنند.

شب عاشورا و بیست و یکم ماه رمضان دسته های عزاداری از تمامی مساجد و حسینه ها به مسجد و حسینیه علی ابن ابیطالب(ع) که قدیمی ترین مرکز فعالیت مذهبی شیعیان شهر قشم است آمده و در آنجا با سینه زنی به یاد شهادت امام حسین(ع) یا امام علی(ع)  عزاداری می کنند.

روز عاشورا و بیست و یکم رمضان هیئتهای عزاداری قشم به سمت مصلی امام علی (ع) حرکت می کنند و با حضور در مصلی نماز ظهر عاشورا را در آنجا اقامه می کنند.

شام غریبان مراسمی است که در شب شهادت امام حسین(ع) در کنار قبور شهدای شهر قشم برگزار می گردد و عزاداران حسینی با روشن کردن شمع  به یاد شب اسارت اهل بیت امام حسین(ع) و مصائب کربلا  سینه زنی  می کنند.

علم گردانی:

علم به عنوان مهمترین نماد دسته های عزاداری است که به یکی از ائمه منتسب است و در جلو دسته های عزاداری بعنوان مشخصه هیئت عزاداری توسط افرادی حمل می شود که می توان گفت این منصب بصورت موروثی منتقل می شود. علم در روزهای عزاداری به هنگام حرکت دسته های سینه زنی در معابر به همراه هیئت مربوطه حمل می شود.

سینه زنی سنتی(دایره ای):

سینه زنی قشم  (به شکل دایره و در زبان محلی بر نامیده می شود ) پیرامون مداح در محیط باز انجام می شود همانند دیگر نقاط استان هرمزگان با اشعار حماسی و عاطفی و با ریتم خاصی انجام می شود.

سینه زدن  با دایره کوچک چهار پنج نفری آغاز می شود  پیش خوان که نوحه خوان آغازین است با نوحه های کوتاه  وظیفه گرم کردن و شکل دادن صفوف کسانی که سینه می زنند را برعهده دارد تا جایی که حلقه بزرگ آنان پهناور و سپس نوحه خوان اصلی وارد می شود.
نوحه خوان فردی با تجربه است که  با نوحه سرایی متاثر از آهنگ حماسی شور را به عزاداران القا می کند و علاوه بر آن می بایست  با نظم خاصی ریتم عزاداری را  آرام به سمت ضرب آهنگ های سنگین پیش برد.سینه زنی سنتی قشم بسته به نوع شعر و اجرای که ممکن است به صورت واحد اجرا شود  با ریتم سنگین  و تک ضرب و در حالت معمول  آرام و دوضرب یا تک ضرب انجام می شود در آخر بر سرعت ریتم آن افزوده می شود.   در سینه زنی  قدرت نوحه خوان در ایجاد شور و نظم  عزاداری بسیار حائز اهمیت است.
نظم حرکات دست و پا و سرعت حرکت در عزاداری قشم بسیار مهم است به طوری که اگر یک نفر از افراد نتواند خود را با دیگران هماهنگ کند ممکن است  یک صف سینه زنی را با مشکل روبرو کند.

نوشته شده توسط محمد امین ذاکری قشمی دانشجو کارشناسی ارشد تاریخ اسلام

استفاده با ذکر منبع بلامانع است